Οι αντιδράσεις των μεγαλύτερων παιδιών στην έλευση ενός μικρού αδερφού ή αδερφής εξαρτώνται από την προσωπικότητα του παιδιού, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της χρονικής συγκυρίας στην οποία έρχεται το νέο μωρό (π.χ. αρρώστια, πένθος, οικονομικές δυσκολίες, άλλες πιθανές αλλαγές στη ζωή του παιδιού), την ηλικία τόσο του παιδιού όσο και των γονέων, το φύλο του παιδιού και κυρίως από τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια και από τον τρόπο που οι γονείς καταφέρνουν -ή όχι- να διαχειριστούν τη νέα αυτή κατάσταση ήδη από την περίοδο της εγκυμοσύνης. Συχνότερα οι αρχικές αντιδράσεις ενός μεγαλύτερου παιδιού είναι θετικότερες από ότι στη συνέχεια της κοινής του ζωής με το μωρό που μεγαλώνει. Όταν οι γονείς υπερ-προστατεύουν το νεογέννητο και μαλώνουν συχνά το μεγαλύτερο αδελφάκι, αυτό δημιουργεί θυμό στο μεγάλο παιδί. Αρχίζει να αντιδρά παρορμητικά και κάποιες φορές επιθετικά προς το μικρότερο αδερφάκι.
Πως αντιδρά το μεγαλύτερο παιδί με την καινούρια αυτή εισβολή;
- Είναι πολύ συχνά θυμωμένο χωρίς προφανή αιτία.
Οι γονείς πρέπει να αναγνωρίσουν το θυμό του και να ακούσουν το παιδί. Δεν του δίνουν την αίσθηση ότι αυτό που νιώθει δεν είναι αληθινό. Του δίνουν χρόνο να το διαχειριστεί και να το ξεπεράσει. Ο θυμός είναι ένα αρνητικό συναίσθημα όπως πολλά άλλα. Τα παιδιά μπορούν από νωρίς να διαχειριστούν αρνητικά συναισθήματα. Δεν επιπλήττουν το παιδί που θυμώνει, γιατί αυτό οδηγεί σε μεγαλύτερο θυμό.
Στην περίπτωση που ο θυμός επιμένει και το παιδί δεν οριοθετείται εύκολα, οι γονείς αδιαφορούν και δείχνουν υπομονή. Το μεγαλύτερο παιδί αν δεν πάρει ανατροφοδότηση για την αντίδρασή του από τους γονείς ή τους υπόλοιπους συγγενείς συνήθως υποχωρεί και προσαρμόζεται.
- Μιμείται το μωρό: κλαίει, γκρινιάζει και ζητά να θηλάσει, να πιεί γάλα με το μπιμπερό, να έχει πιπίλα ακόμα και αν όλα τα παραπάνω τα είχε αποχωριστεί για μήνες.
Είναι μια φυσιολογική αντίδραση. Οφείλουν να βάλουν όρια οι γονείς και να μην επιτρέψουν τη παλινδρόμηση στη μίμηση αυτή. Εξηγούμε στο παιδί πως η χρήση μπιμπερό, ο θηλασμός και η πιπίλα ανήκουν σε μια άλλη ηλικία μικρότερη την οποία και έχει ξεπεράσει το μεγαλύτερο παιδί. Τα ξεκάθαρα και σαφή όρια πλαισιώνουν το παιδί και το βοηθούν να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα.
- Παλινδρομεί στη χρήση τουαλέτας: λερώνει το κρεβάτι του τη νύχτα ή λερώνεται τη μέρα στο σχολείο.
Είναι επίσης κάτι πολύ συχνό και φυσιολογικό. Οι γονείς δε μαλώνουν το παιδί, δε δίνουν έμφαση στα ‘ατυχήματα’ και το ενθαρρύνουν για όλες τις θετικές συμπεριφορές του. Συχνά η παλινδρόμηση στην τουαλέτα τελειώνει μετά από λίγο καιρό αν δε δώσουν οι γονείς αρνητική διάσταση σε όλο αυτό.
- Αρνείται να πάει σχολείο
Συχνά το παιδί ζηλεύει γιατί εκείνο πηγαίνει σχολείο και το μωρό είναι σπίτι με τη μητέρα. Το σχολείο όμως είναι υποχρεωτικό και το παιδί οφείλει να πάει γιατί πρέπει (ειδικά στην υποχρεωτική φοίτηση από την τάξη του Νηπιαγωγείου και μετά). Όταν οι γονείς είναι σταθεροί στο πρέπει η άρνηση μετά από λίγο καιρό φθίνει και το παιδί επανέρχεται στους φυσιολογικούς του ρυθμούς. Είναι σημαντικό να αποφεύγονται οι διαπραγματεύσεις και οι δωροδοκίες που έχουν στόχο να πείσουν το παιδί να πάει σχολείο.
- Ζητά να κοιμηθεί στην κρεβατοκάμαρα που κοιμούνται οι γονείς και το μωρό.
Στην αρχή οι γονείς δυσκολεύονται να βάλουν όρια στο θέμα αυτό. Όσο νωρίτερα το μωρό μεταφερθεί στο παιδικό δωμάτιο τόσο γρηγορότερα τελειώνει και η απαίτηση του παιδιού να κοιμηθεί με τους γονείς του. Πάντοτε όμως εξαρτάται η έκβαση αυτού από το πώς / πού κοιμόταν το μεγαλύτερο παιδί και πριν τη γέννηση του μωρού. Σε πολλές οικογένειες το μεγαλύτερο παιδί δεν είναι αυτόνομο στον ύπνο του όταν το μικρό έρχεται στον κόσμο, με αποτέλεσμα να δυσκολεύει περισσότερο η συγκεκριμένη οριοθέτηση.
- Ζητά να πίνει μόνο γάλα γιατί μιμείται το μωρό.
Δίνουμε γάλα στο παιδί όταν το ζητά αρκεί να έχει φάει κάποια ποσότητα φαγητού. Μεγαλώνοντας αυτή η απαίτηση φθίνει εύκολα και συνήθως ‘αναίμακτα’.
- Πως αντιμετωπίζω τη ζήλεια του μεγάλου παιδιού;
Οι παραπάνω αντιδράσεις ζήλειας είναι απόλυτα φυσιολογικές και αναμενόμενες. Είναι ο τρόπος εκδήλωσης της άρνησης για την αλλαγή που έχει επέλθει στη ζωή του μεγαλύτερου παιδιού. Οι γονείς οφείλουν να αποδεχθούν ότι είναι πιθανό να ζήσει το παιδί αυτό το συναίσθημα και να προσπαθήσουν να το κάνουν να το αντέξει. Συχνά οι περισσότεροι γονείς κάνουν το αντίθετο. Προσπαθούν να αποφύγουν το συναίσθημα της ζήλειας και ‘υπερβάλουν’ για να μη ζηλέψει το μεγάλο παιδί: του κάνουν περισσότερα δώρα, το πηγαίνουν περισσότερες βόλτες, μιλούν υποτιμητικά για το μωρό και συγκρίνοντάς το με το μεγάλο παιδί το παρουσιάζουν υποδεέστερο και κατώτερο (π.χ. δε μπορεί ο αδελφός σου να περπατήσει είναι μικρός, δεν καταλαβαίνει, εσύ είσαι καλύτερος, ομορφότερος, δυνατότερος κλπ). Όταν όμως ο χρόνος περάσει και το μωρό μεγαλώσει το αδελφάκι δεν θα έχει βιώσει την αλλαγή και θα του είναι τότε δυσκολότερο να αποδεχθεί το νέο μέλος.
- Τι θα κάνω για να μην χτυπήσει το μεγάλο το μικρό;
Είναι πιθανό κάποια στιγμή το μεγαλύτερο παιδί να προσπαθήσει να χτυπήσει ή να ενοχλήσει το μικρότερο. Για να το αποφύγουν αυτό οι γονείς προσπαθούν να τηρούν μια άριστη εποπτεία στο χώρο και να έχουν τον έλεγχο των παιδιών τους χωρίς όμως να δείχνουν ότι φοβούνται τα χειρότερα. Κάποιες φορές οι φόβοι καταλήγουν σε προσδοκίες και οι προσδοκίες σε πράξεις. Για να μη γίνουν πραγματικότητα είναι σημαντικό να μη μεταφερθούν στο μεγαλύτερο παιδί.
Στην περίπτωση που το μεγαλύτερο χτυπήσει ή προσπαθήσει να κάνει κακό στο μικρότερο οι γονείς είναι ψύχραιμοι, απομακρύνουν το μικρότερο παιδί για να μην επαναληφθεί και δίνουν την ελάχιστη δυνατή σημασία στην πράξη. Όταν γίνει αντιληπτό ότι η επίθεση δεν κινητοποίησε τους γονείς να μαλώσουν το παιδί, συχνά το παιδί μειώνει αισθητά και στο τέλος εγκαταλείπει την επιθετική του συμπεριφορά.
Είναι όμως σημαντικό εδώ να σημειωθεί ότι για να μην υπάρχουν δείγματα επιθετικότητας μεταξύ των παιδιών πρέπει και οι γονείς να μην είναι βίαιοι ή επιθετικοί με τα παιδιά τους. Η επιθετικότητα μαθαίνεται μέσω της μίμησης και συντηρείται μέσω της επανάληψης.
